‘Zihin kontrolü’ günümüzde, bilhassa de cümbüş bölümünde sık sık karşımıza çıkan bir husus. Hatta bu vakte kadar pek de uygun hedeflerle kullanıldığını görmedik desek yanlışlı sayılmayız. O denli ki genelde büyük kitlelerin makûs maksatlar uğruna denetim altına alınmalarını sağlamak için, sinema ve oyun dünyasında bu usule başvurulduğunu görüyoruz.
Bunu mevzu alan üretimlere baktığımızda ise genelde uzak gelecekte geçiyor olmaları dikkat çekiyor. Pekala zihin denetimi bugün bile bize uzak görünürken, 1960’larda başarılı formda gerçekleştirildiğini biliyor muydunuz? Bunun altına imzasını atan ve sayısız tenkidin odağı hâline gelen Jose Delgado’nun deneyine gelin yakından bakalım.
- Boğa deneyine direkt geçmek için tıklayabilirsiniz
Kısaca Jose Delgado kimdir?
Tam ismi José Manuel Rodríguez Delgado olan İspanyalı bilim insanı, Yale Üniversitesinde çalışmıştı. 1915 yılında doğan Delgado, tıp alanında bir meslek yapmak istiyordu.
Doktorasını 1936’da tamamladı ve bunun akabinde İspanya’daki iç savaşta esir düştü. Bu bağlamda doktorasını tekrar yapması gerekmişti. Bu sefer fizyoloji alanına yöneldi.
Beynin sırlarını öğrenmeye meraklıydı. Ancak neyi istemediğini daha en başta öğrendi
Ünlü Nöroloji Uzmanı John Fulton’un, şempanzelerin beyinlerindeki ön loba ziyan verdiğini gören Delgado, bunu epeyce uygunsuz görmüştü. Bunun daha sonradan lobotomi usulüne katkı sağladığını belirtelim.
Zaten Delgado’nun gayesi da beyne ziyan vermeden Parkinson ve epilepsi üzere hastalıkları tedavi edebilmekti.
Peki kendisinin önerdiği sistem neydi?
Delgado, beyne yerleştirilen Stimoceiver isimli aletinin yardımıyla hem şahsî hem de toplumsal sıkıntılara yol açan nörolojik sorunların çözülebileceğine inanıyordu.
Bu durumlara örnek olarak epilepsiyi ve sebepsiz formda şiddete meyilli olmayı gösterebiliriz.
Önce hayvanlar üzerinde çalışmalar gerçekleştirildi
Bu noktada kabaca beynin muhakkak yerlerine makul ölçüde elektrik sinyalleri gönderilerek muhakkak aksiyonların gerçekleşmesi sağlandı. Alttaki başlıklarda bunun sonuçlarını görebilirsiniz.
Burada hayvanın sağa ve sola dönmesi sağlanıyor
Burada da agresifliğin anında giderildiğini görebiliyoruz
Elektrik sinyalleriyle gözün sağa gerçek hareket ettirilmesi
Ve son olarak açlığın -bilişsel olarak- kontrolü
Diğer şempanzelerden elde edilen şaşırtan sonuçlar:
Kafesindeki öbür şempanzeleri daima rahatsız eden bir maymuna bu yolu uygulayan Delgado, elektrik sinyalini harekete geçiren anahtarı da kafesin içine yerleştirdi.
Bu anahtarın, agresif canlıyı sakinleştirdiğini gören bir dişi, kısa müddette bunu fark edip kullanmaya başladı ve kafes, içindekiler için daha huzurlu bir hâl aldı.
Bir diğer deneyde ise Paddy isimli dişi bir şempanzeye bir alıcı yerleştirildi. Şempanzenin amigdalasının çektiği (krizlere neden olan) makul bir sinyali algılayan ve bu sinyal her algılandığında reaksiyon olarak canlıyı huzursuz eden öbür bir sinyal üreten alıcı sayesinde, baştaki sinyalin yüzde 50 oranında azaldığı görüldü.
Bu da insanların yaşadığı krizlerin hafifletilmesini sağlayacağına yönelik umutlar doğurdu.
Beyne yerleştirilen elektrotlar monitörler aracılığıyla izleniyordu. Bu sayede hangi aksiyonun hangi hareketi doğurduğu gözlemlenebildi
En azından başta durum böyleydi. Yani deneklerin başlarından büyük ekranlara uzanan kablolar vardı etrafta.
Fakat bu hem deneklerin hareket alanını kısıtlıyordu hem de enfeksiyon riskini artırıyordu.
Buna tahlil olarak da radyo sinyalleriyle denetim edilebilen alıcılar oluşturdu
Bu sayede kablo kederinden kurtulmuş oldu.
Hayvanların makul hareketleri gerçekleştirmesini sağlamış olan Delgado, beşerli deneylerde tıpkı sonucu alamadı
Çünkü burada Delgado’nun maksadı daha evvel de söylediğimiz üzere nörolojik hastalıklara tedavi bulmaktı. Bu bağlamda epilepsinin beynin hangi kısmında rol oynadığını bir türlü bulamadı.
Bunun üstüne beynin, düşündüğünden daha karmaşık olduğunu da kendisi söylemişti.
Amacına ulaşamayan bu deneylerin sonucunda ne oldu pekala?
36 yaşındaki epilepsi hastalığı olan bir bayan, Delgado’nun tedavisinin akabinde araştırmacılarla flört etmeye başlamış.
Buna ek olarak tekrar epilepsi hastası olan 11 yaşındaki bir çocuk, tedaviden evvel epey somurtkan bir söze sahipken tedavinin akabinde hayli dost canlısı bir hâle bürünmüş. “Kız olmak isterdim” diye nereden geldiği bilinmez bir yorumu da var bu çocuğun.
Delgado bir gün, sadece güreşlerde yer alması için bilhassa üretilen hudutlu boğaların bu deneye nasıl karşılık vereceğini merak etti
Birkaç gün içinde asistanların da yardımıyla anestezi kullanılarak sakinleştirilen boğaların beynine, daha evvel bahsettiğimiz alıcı yerleştirildi. Toplamda güreş için özel olarak üretilen 4 boğa bulunuyordu.
Ringde boğayla karşı karşıya gelen Delgado, boğa tam kendisine çarpacakken elindeki aygıtı kullandı ve boğa, görüntüde görebileceğiniz üzere başka tarafa gerçek yöneldi. Üstelik agresif tutumu da ortadan kalkmış üzere görünüyor.
Bunun akabinde Delgado asıl ününü kazandı diyebiliriz. Çünkü deneyin akabinde sayısız medya kuruluşundan gönderi alıyordu.
Delgado’yu duyduğunuzda gözünüzde, beşerler üzerinde zalimce deney yapıp onları hiçe sayan ‘deli bilim adamı tiplemesi’ canlanmasın
Oldukça mümkün olsa da objektif kısmını verelim. Bu tedavinin tutarsızlığının farkında olan Delgado, çok sayıda istekli kişiyi geri çevirmişti. “Bu noktaya kadar üzerinde deney yaptığı hayvanlar ne olacak?” demeden evvel de belirtelim.
Bilim dünyasında bu hususun etik olup olmadığına dair tek bir yorum duyamazsınız. Fulton’un yaptığını Delgado uygun görmedi. Delgado’nun yaptığını da siz uygun görmeyebilirsiniz. Burada kendisinin maksadı, Parkinson üzere hastalıklara tahlil bulmaktı.
2022 ile 1960’lar ortasındaki bağı da söylemeden geçmeyelim:
O vakitlerde da esnaf (lafın gelişi) abilerimiz/ablalarımız “Delgado beynimize çip takacak” formunda ortalığı ayağa kaldırıyordu. Komplo teorisyenleri, ordunun Delgado’ya finansal dayanak sağladığını görünce tabir yerindeyse daha da çok endişelendi.
Fakat Delgado, buna karşılık olarak bu sponsorlukların kötü amaç barındırmadığını belirtti.
Hatta kendisiyle hiç alakası olmayan bir bayanın Delgado’ya, beynine çip taktığı gerekçesiyle milyon dolarlık dava açtığı bile biliniyor.
Günümüzde tek değişen şey ise isimler olmuş
Sonra ne oldu?
İspanya’daki sıhhat bakanı, Delgado’dan İspanya’ya dönmesini ve Madrid’deki tıp okulunda yer almasını istedi. Bu, “Sizinle mi uğraşacağım?” tadında bir kaçış değildi. Yalnızca gelen teklif reddedilecek üzere değildi Delgado için.
Bir mühlet sonra Amerika’ya geri taşınan Delgado, 2011 yılında hayata gözlerini yumdu.
- Kaynaklar: NLoM, Scientific American, Today I Found Out, The American Lobotomy,
- GIF’ler
